Hôn nhân pháp luật và Hôn nhân thực tế

Trong khoa học pháp lý nói chung và khoa học Luật Hôn nhân và Gia đình nói riêng, việc đưa ra các khái niệm đầy đủ về Hôn nhân có ý nghĩa rất quan trọng. Nó phản ánh quan điểm chung nhất của Nhà nước về hôn nhân, tạo cơ sở lý luận cho việc xác định bản chất pháp lý của hôn nhân; xác định nội dung, phạm vi điều chỉnh của các quy phạm pháp luật Hôn nhân và gia đình. 

 

Trong thực tiễn Khoa học Luật Hôn nhân và Gia đình, nhiều nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều khái niệm khác nhau. Khái niệm Hôn nhân pháp luật và hôn nhân thực thế cũng được đề cập đến. 

 

- Hôn nhân pháp luật theo quy định của Luật Hôn nhân gia đình năm 2000: là trường hợp nam nữ xác lập quan hệ vợ chồng theo quy định của pháp luật về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn. 

 

- Hôn nhân thực tế, hiện nay có rất nhiều quan điểm khác nhau. Tuy nhiên, theo Tòa dân sự Tòa án nhân dân tối cao thì hôn nhân thực tế phải đáp ứng được cả hai điều kiện về hình thức và nội dung. 

 

+ Về hình thức: Hai bên chung sống với nhau như vợ chồng trước ngày 03 tháng 01 năm 1987 mà không đăng ký kết hôn. 

 

+ Về nội dung: Hai bên nam, nữ phải tuân thủ đầy đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật Hôn nhân gia đình năm 1960 (trừ những trường hợp cán bộ miền nam tập kết ra Bắc trước giải phóng lấy tiếp vợ 2 đã có thông tư hướng dẫn riêng) . 

 

Như vậy, nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng và được công nhận là hôn nhân thực tế phải đáp ứng cả điều kiện về nội dung và hình thức. 

 

Theo chúng tôi, các khái niệm hôn nhân nói trên mặc dù còn chứa đựng nhiều quan điểm khác nhau, song chúng có hai điểm chung sau đây: 

 

- Thứ nhất, Nhà làm luật khi đưa ra khái niệm hôn nhân đều xuất phát từ vị trí Hôn nhân là một thiết chế xã hội.

 

- Thứ hai, Hôn nhân theo các khái niệm này đều chứa đựng các đặc điểm cơ bản về: Tính tự nguyện trong Hôn nhân; Tính bền vững của Hôn nhân; Tính chất một vợ một chồng; Quan hệ Hôn nhân chỉ tồn tại giữa những người khác nhau về giới tính; và cuối cùng là đều chịu sự điều chỉnh của pháp luật.

 

Trước thời điểm Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000 có hiệu lực, vấn đề hôn nhân thực tế vẫn được chấp nhận và thực tiễn xét xử vẫn xác định là hôn nhân hợp pháp. Kể từ thời điểm Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000 có hiệu lực thi hành, chúng ta chỉ thừa nhận hôn nhân hợp pháp đối với hôn nhân có đăng ký kết hôn và ấn định thời hạn để những cặp vợ chồng chưa đăng ký thực hiện nghĩa vụ của mình. Pháp luật chỉ công nhận hôn nhân thực tế cho những trường hợp chung sống như vợ chồng trước ngày 03/01/1987, sau ngày này trở đi sẽ không được công nhận.